จากไม้ไผ่ สู่ "เส้นตอก" สำหรับจักสานน้ำถุ้ง

"ขี้ย้า" วัตถุดิบสำเร็จรูป จากป่านำมาตำให้ละเอียด

นางเงินขา ศรีนวลใหญ่ หรือ อุ้ยนาง ชนไตลื้อบ้านธิ ปัจจุบันอาศัย ณ บ้านเลขที่ 31/1 หมู่ที่ 2 ตำบลบ้านธิ อำเภอบ้านธิ จังหวัดลำพูน ผู้สืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจักสานน้ำถุ้งแบบโบราณ เล่าว่า...ตอนอุ้ยนางเป็นสาว พ่อแม่จะเรียกให้มาสานน้ำถุ้ง ทุกวันหลังจากเลิกงานตอนเย็น เพื่อเอาไว้ใช้ในครอบครัว และเอาไปขายให้กับคนอื่น ๆ ในชุมชนใกล้เคียง อุ้ยนางจึงได้รับความรู้ ทักษะมาจากครอบครัวในตอนนั้น เมื่อก่อนบ้านป่าเปามีกลุ่มจักสานน้ำถุ้งด้วยวิธีโบราณ แต่ตอนนี้สมาชิกกลุ่มหลายคนเสียชีวิตไป ทำให้ยังเหลือครอบครัวของอุ้ยนางที่ยังอนุรักษ์วิธีการจักสานน้ำถุ้งแบบโบราณ และมีความตั้งใจอยากสืบทอดให้แก่เยาวชนรุ่นลูก รุ่นหลานต่อไป จึงได้เป็นผู้ถ่ายทอดภูมิปัญญาให้แก่ คณะศึกษาดูงานจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เด็กนักเรียนในชุมชน และถ่ายทำรายการโทรทัศน์ต่าง ๆ เพียงหวังว่าเมื่อสิ้นลมหายใจไปแล้ว ภูมิปัญญาเหล่านี้จะยังถูกถ่ายทอด สืบสานให้คงอยู่ ตลอดจนต่อยอดเป็นนวัตกรรมอันดีงามไปเรื่อย ๆ ไม่มีสิ้นสุด

กว่าจะเป็น “น้ำถุ้ง” ให้เราได้ใช้งาน...ผ่านวิถีธรรมชาติหลากหลาย
อุ้ยนาง ได้บอกเล่าวิธีการจักสานน้ำถุ้งแบบโบราณ ที่แตกต่างจากปัจจุบัน คือการใช้ขี้วัว หรือ ขี้งัว เป็นส่วนประกอบ  ซึ่งพอได้ฟังแล้ว เราอาจคิดไม่ถึงเลยว่าขี้วัวนั้นจะนำมาใช้ในการทำเครื่องจักสานได้อย่างไร... อุ้ยนางเริ่มต้นจากการจักไม้ไผ่เป็นเส้น ๆ หรือเรียกว่า “ตอก” ขนาดแตกต่างกันหลายแบบ อันหนึ่งใช้ขึ้นรูป และอีกอันหนึ่งใช้สำหรับจักสาน จากนั้นนำมาขึ้นโครงน้ำถุ้ง โดยเริ่มจากก้นน้ำถุ้งก่อน อุ้ยนางมีการทำแม่แบบ หรือปีมไม้ สำหรับการขึ้นรูปทรง ขนาด ความลึกของน้ำถุ้ง  ขนาดใหญ่บ้างเล็กบ้าง แตกต่างกันไป เมื่อขึ้นโครงเรียบร้อยแล้ว ก็นำตอกที่เหลือมาสานสลับไปมาจนขึ้นเป็นรูปร่างน้ำถุ้งที่มีขนาดพอเหมาะตามต้องการ จากนั้นสานเก็บปากน้ำถุ้งเป็นขั้นตอนสุดท้ายของการสาน นำไม้มาทำเป็นหูหิ้วน้ำถุ้ง และขาน้ำถุ้งเพื่อให้ตั้งได้ง่ายขึ้นเมื่อไม่ได้ใช้งาน

ปีมไม้ สำหรับการขึ้นรูปทรง