ป่าชุมชนบ้านวังตามน “เรียนรู้และสืบสานงานของพ่อ”...สุโขทัย

ตำบลนาขุนไกร เป็น 1 ใน 13 ตำบล ของอำเภอศรีสำโรง จังหวัดสุโขทัย ที่มีความหลากหลายทางด้านทรัพยากรธรรมชาติ และหนึ่งในนั้นก็คือ “ป่าชุมชนบ้านวังตามน” เป็นป่าชุมชนที่มีความอุดมสมบูรณ์ เกิดจากความรัก ความสามัคคี ผสานวิถีชุมชนที่มีมาอย่างยาวนานของคนในชุมชน ที่ต้องการจะอนุรักษ์ผืนป่าแห่งนี้ให้เป็นห้องครัวของชุมชน เป็นโรงหมอชาวบ้าน เป็นห้องเรียนธรรมชาติ และเป็นมรดกของชุมชนสืบถอดจากรุ่นสู่รุ่น

 ประวัติความเป็นมาของป่าชุมชนบ้านวังตามน เริ่มต้นจากมีประชาชนเข้ามาอยู่อาศัย

จับจองที่ดินทำกินเมื่อปี พ.ศ. 2487 โดยการนำของพ่อน้อย แม่สุ่ม ต่อมามีชาวบ้านที่ชื่อตามน ได้เข้ามาล่าสัตว์ที่ป่าแห่งนี้ ซึ่งในสมัยนั้นยังมีสภาพเป็นป่าดิบ นายมนล่ากวางได้ 1 ตัว จึงนำไปทำอาหารที่ข้างหนองน้ำในบริเวณป่า และได้นอนพักที่ป่าแห่งนี้ 1 คืน เมื่อตื่นขึ้นมาปรากฏว่า ตามนเป็นไข้ตัวร้อนมาก มีอาการหนาวสั่น จึงสันนิษฐานว่าเป็นไข้ป่าหรือไข้มาลาเรีย นายมนพยายามเดินออกจากป่า แต่เนื่องจากสภาพป่าเป็นป่าดิบ การเดินป่ามีความยากลำบาก จึงใช้เวลาหลายวัน นายมนทนอาการไข้ไม่ไหวได้เสียชีวิตในป่าแห่งนี้ จึงเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้าน “วังตามน” หลังจากนั้นได้มีประชากรย้ายเข้ามาอยู่อาศัยเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ต่อมาในปี พ.ศ. 2528 ได้ก่อตั้งหมู่บ้าน ชื่อบ้านวังตามนขึ้น ซึ่งขณะนั้นมีประชากร จำนวน 50 ครัวเรือน และได้มีการจัดตั้งโรงเรียนขึ้นที่กลางหมู่บ้าน ชื่อว่าโรงเรียนบ้านวังตามน (น้อยประชาสรรค์) ในปี พ.ศ. 2530 ได้มีการก่อตั้งสำนักสงฆ์ ชื่อวัดถ้ำระฆัง โดยการนำของพระบุญช่วย สาทโร และในปี พ.ศ. 2536 ได้ดำเนินการขออนุญาตใช้พื้นที่เพื่อการสร้างวัดจากกรมป่าไม้ เนื่องจากบริเวณที่สร้างวัดเป็นเขตป่าสงวน และได้รับอนุญาตให้สร้างวัดเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2543 และมีการแต่งตั้งพระอธิการบุญช่วย สาทโร เป็นเจ้าอาวาสรูปแรก 

ในปี พ.ศ. 2546 ทางราชการได้มอบหมายให้ ส.ป.ก. เข้ามาจัดสรรพื้นที่ทำกินให้กับราษฎร และมีพื้นที่บางส่วนที่ถูกกันไว้เป็นพื้นที่ป่าสงวน แต่พื้นที่ป่าสงวนได้ถูกบุกรุกจับจองเป็นของตนเองเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จากปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนดังกล่าว จึงทำให้ประชาชนในหมู่บ้าน โดยการนำของพระอาจารย์บุญช่วย สาทโร และผู้ใหญ่เสน่ห์ เป็นแกนนำประชาชนรวมตัวกันจัดตั้ง “กลุ่มรักษ์ป่าชุมชน “ ขึ้น เพื่ออนุรักษ์ผืนป่าแห่งนี้ไว้เป็นมรดกตกทอดจากรุ่นสู่รุ่น และมีการเปิดป่าชุมชนบ้านวังตามนอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2546 

ป่าชุมชนบ้านวังตามน เป็นแหล่งเรียนรู้ด้านทรัพยากรธรรมชาติ ที่มีความหลากหลายทางด้านพันธุ์พืชต่าง ๆ จำนวนมาก สามารถเข้าศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับพันธุ์ไม้ชนิดต่าง ๆ ได้ โดยเริ่มจากไม้ระดับสูง เช่น ไม้สัก เต็ง รัง มะค่า ประดู่ ยูคาลิปตัส  ไม้ชั้นกลาง เช่น ขี้เหล็ก เพกา ผักหวานป่า ไผ่ กระถินเทพา หวาย แก่นฝาง ห้อสะพายควาย ไม้ระดับต่ำ เช่น กล้วยป่า มะเหม่า กระถิน พวยงู กระเจียว ปอบิด ลูกใต้ใบ ฟ้าทะลายโจร ไม้เลื้อยต่าง ๆ เช่น มะระขี้นก ตำลึง และไม้หัวใต้ดิน เช่น กลอย ข้าวเย็นเหนือ ข้าวเย็นใต้ นอกจากจะเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านพันธุ์พืชแล้ว ป่าชุมชนบ้านวังตามนยังเป็นแหล่งอาหารชั้นเลิศ จนคนในชุมชนเรียกว่าป่าแห่งนี้ว่า เป็นซุปเปอร์มาเก็ตของชุมชน เพราะมีอาหารมากมายให้เก็บรับประทานได้ทุกฤดูกาล เช่น หน่อไม้ เห็ดชนิดต่าง ๆ ดอกกระเจียว พืชสมุนไพรรักษาโรคและบำรุงร่างกาย แต่การเข้าเก็บผลผลิตของป่าต้องอยู่ภายใต้กฎระเบียบของหมู่บ้าน โดยมีทีมผู้นำที่มีความสามารถ นำโดยท่านพระครูโฆษิต บุญโญปถัมภ์ เจ้าอาวาสวัดถ้ำระฆังผู้นำชุมชน คณะกรรมการหมู่บ้านที่มีความเข้มแข็งและประชาชนที่เคารพกฎระเบียบของหมู่บ้านเป็นสำคัญ จึงทำให้ป่าชุมชนแห่งนี้ไม่มีผู้บุกรุก ผืนป่าเกิดความอุดมสมบูรณ์จนได้รับรางวัลการันตีมากมาย ดังนี้

1. รางวัลป่าชุมชนตัวอย่าง ระดับจังหวัด โครงการ “คนรักษ์ป่า ป่ารักชุมชน” ประจำปี 2551

2. โล่ประกาศเกียรติคุณ การดูแลช่วยเหลือราชการกรมป่าไม้ สาขาส่งเสริมและพัฒนาป่าชุมชน มอบให้กับพระอาจารย์บุญช่วย สาทโร เมื่อวันที่ 18 กันยายน 2551

3. รางวัลป่าชุมชนตัวอย่าง ระดับภาค (ภาคเหนือ) ตามโครงการ “คนรักษ์ป่า ป่ารักชุมชน” เมื่อวันที่ 24 กันยายน 2551 จากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 

4. รางวัลลูกโลกสีเขียว จากบริษัท ปตท. เมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2555 

5. รางวัลชนะเลิศ “ชุมชนจิตอาสาดีเด่น” จากสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดสุโขทัย ประจำปี 2564

กิจกรรมการเรียนรู้ของแหล่งเรียนรู้ ป่าชุมชนบ้านวังตามน “เรียนรู้และสืบสานงานของพ่อ” ที่สำคัญ ๆ ได้แก่ การศึกษาพันธุ์ไม้ชนิดต่าง ๆ พันธุ์พืชสมุนไพรในท้องถิ่น ของป่าหายาก การศึกษาแหล่งเตาเผาปูนโบราณ การปลูกป่าชุมชนและสร้างแนวกันไฟ และการศึกษาเรียนรู้กิจกรรมสำคัญทางศาสนา เนื่องจากมีวัดถ้ำระฆัง ซึ่งตั้งอยู่ในบริเวณป่าชุมชนบ้านวังตามน มีประเพณีตักบาตรเทโวที่ยิ่งใหญ่เป็นประจำทุกปี โดยมีพระสงฆ์เดินรับบิณฑบาตลงมาจากบันไดเขาถ้ำระฆัง

ซึ่งมีจำนวน 649 ขั้น  นับเป็นกิจกรรมสำคัญทางศาสนาที่เป็นศูนย์รวมจิตใจของคนในชุมชนบ้านวังตามนและชุมชนใกล้เคียง มีกิจกรรมฟังเทศน์ ปฏิบัติธรรม ค่ายคุณธรรมของสถานศึกษา เนื่องจากบริเวณวัดมีความสงบ ร่มรื่น เหมาะแก่การปฏิบัติธรรมอย่างยิ่ง

ปัจจัยที่ทำให้แหล่งเรียนรู้ ป่าชุมชนบ้านวังตามน ประสบความสำเร็จในการเป็นแหล่งเรียนรู้ระดับพื้นที่ คือ ความรัก ความสามัคคีของคนในชุมชน การร่วมแรง ร่วมใจในการทำกิจกรรมร่วมกันระหว่างบ้าน วัดและโรงเรียน ที่สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพตามนโยบายการจัดการศึกษาในทศวรรษที่ 21

ข้อมูลเนื้อหา : นางชุติมณฑน์ ขำสาธร 

ภาพถ่าย/ภาพประกอบ : นางชุติมณฑน์ ขำสาธร 

ข้อมูล TKP อ้างอิง :https://264sukhothai.blogspot.com/2020/07/blog-post_60.html?m=0